Większość przedsiębiorców zdaje sobie sprawę z potrzeby zabezpieczenia swojego majątku czy konieczności wywiązywania się z ciążących na nich zobowiązań podatkowych. Zdecydowanie mniej ma świadomość wagi odpowiedniej ochrony własności intelektualnej, która niejednokrotnie jest najbardziej wartościowym aktywem przedsiębiorstwa. Mowa między innymi o znakach towarowych, patentach, prawach z rejestracji wzorów przemysłowych czy prawach autorskich.
Świadomość potrzeby ochrony własności intelektualnej wśród przedsiębiorców
Wiele przedsiębiorstw z sektora MŚP w Europie i Polsce posiadających prawa własności intelektualnej nie zabezpiecza ich w należyty sposób. Jakie są tego powody? Z badań Urzędu Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO) prowadzonych wśród europejskich podmiotów MŚP wynika, że głównymi przyczynami niskiego poziomu wykorzystania przez nie praw własności intelektualnej są między innymi: brak wiedzy na temat tych praw, postrzeganie procedur rejestracji jako zbyt kosztownych i skomplikowanych, a także wysokie koszty bieżącego egzekwowania tych praw. Warto przy tym zwrócić uwagę, że według raportu przygotowanego przez Główny Urząd Statystyczny (GUS) („Uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości w sektorze MŚP”, 2018) spośród wszystkich badanych przedsiębiorców sektora MŚP w Polsce aż 33,9% deklarowało, iż prowadzi przedsiębiorstwo rodzinne. Brak odpowiedniego zabezpieczenia posiadanych praw własności intelektualnej dotyczy więc też wielu polskich firm rodzinnych.
Co ciekawe, według badania EUIPO z 2020 roku „Obywatele europejscy a własność intelektualna: postrzeganie, świadomość i zachowania”, wagę skutecznej ochrony praw własności intelektualnej uznaje większość Europejczyków. Jednak, mimo że 73% badanych jest zdania, że zapanowałby chaos gospodarczy, gdyby ochrona praw własności intelektualnej nie istniała, to zaledwie 4% uważa, że taka ochrona przynosi korzyści im samym. Wiele osób nadal sądzi, że profity z zabezpieczenia IP (ang. Intellectual Property) czerpią przede wszystkim znani artyści i duże przedsiębiorstwa.
Powyższe dane wskazują niezbicie, że przedsiębiorcom brakuje świadomości jak istotna jest ochrona praw własności intelektualnej w dobie rosnącej konkurencyjności. Nie ulega wątpliwości, że przewaga gospodarcza leży po stronie przedsiębiorców opierających swoją działalność o innowacyjność, którą należy prawnie chronić, aby móc czerpać z niej korzyści. Należy mieć na uwadze, że ochrona praw własności intelektualnej połączona z ich efektywnym zarządzaniem ma bezpośrednie przełożenie na wdrażanie nowych rozwiązań i biznesowych w przedsiębiorstwie oraz osiąganie dzięki temu wysokich wyników finansowych.
Prawa własności intelektualnej a wyniki finansowe firm
Nieświadomość przedsiębiorców dotycząca potrzeby zapewnienia odpowiedniej ochrony prawnej dla ich własności intelektualnej jest tym bardziej niepokojąca, gdy spojrzy się na wyniki finansowe firm, które o swoje IP dbają i porówna je z tymi podmiotami, które o ochronie swoich wynalazków, znaków towarowych czy praw autorskich zapominają.
Badania opublikowane w lutym 2021 roku przez EUIPO „Prawo własności intelektualnej i wyniki przedsiębiorstw w UE” pokazują, że przychód w przeliczeniu na pracownika jest o 55% wyższy w przypadku przedsiębiorstw będących właścicielami praw własności intelektualnej niż w przypadku podmiotów, które takich praw nie posiadają.
Co istotne, zależność ta jest szczególnie wyraźna w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw, w tym firm rodzinnych. Przychód na pracownika w firmach sektora MŚP będących właścicielami praw własności intelektualnej jest o 68% wyższy niż w podmiotach, które nie są właścicielami tego typu praw. Dla porównania, w przypadku dużych przedsiębiorstw przychód na pracownika jest o 18% wyższy w grupie podmiotów będących właścicielami praw własności intelektualnej niż podmiotów niebędących właścicielami takich praw.
Ile warta jest ochrona własności intelektualnej
Biorąc pod uwagę wspomnianą powyżej zależność między posiadaniem praw własności przemysłowej a wynikami finansowymi nie dziwi fakt, że ponad połowa globalnego handlu ma związek z własnością intelektualną. Dlatego też w nowoczesnych gospodarkach kwestia zapewnienia efektywnego systemu ochrony praw własności intelektualnej jest fundamentalna.
Najwyraźniej widać to z perspektywy przedsiębiorców, których własność intelektualna jest naruszana. Niezgodne z prawem działania konkurencji lub podrabiających towary oszustów przekładają się wprost na realne straty finansowe. Dodajmy – ogromne straty. Według danych Urzędu Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO) tylko w Polsce naruszanie praw własności intelektualnej powoduje bezpośrednie straty sprzedażowe we wszystkich sektorach na łączną kwotę ponad 2 mld EUR rocznie. Co więcej proceder ten przekłada się również na utratę pracy przez ponad 27 tys. pracowników.
Zabezpieczajmy własność intelektualną przedsiębiorstwa
Biorąc pod uwagę powyższe, należy pamiętać, by o ochronę własności intelektualnej zadbać już na początku prowadzenia działalności biznesowej, kiedy pomysł na firmę dopiero nabiera realnych kształtów. To właśnie wówczas przedsiębiorca powinien zadać sobie pytanie, jaki cel gospodarczy chciałby osiągnąć. Dlatego też, równolegle z tworzeniem biznesplanu warto stworzyć strategię wdrażania praw własności intelektualnej oraz ich ochrony i zarządzania. Pozwoli to zminimalizować ryzyko, z jednej strony naruszenia czyichś praw, a z drugiej ujawnienia cennych dla przedsiębiorcy informacji, np. technologicznych.
Fundamentalną decyzją, którą należy podjąć już na wczesnym etapie rozwoju firmy, jest sposób zabezpieczenia kluczowej własności intelektualnej – wybór między różnymi rodzajami ochrony najczęściej nie jest oczywisty. Przykładowo, innowacyjną technologię możemy opatentować, ale wiąże się z tym obowiązek ujawnienia sposobu jej funkcjonowania, dlatego w pewnych przypadkach bardziej opłacalne może okazać się utrzymywanie jej w tajemnicy jako know-how. Z drugiej strony takie rozwiązanie niesie ze sobą ryzyko przypadkowego ujawnienia lub tzw. reverse engineering.
Jeszcze inaczej należy spojrzeć na kwestię budowania marki przedsiębiorstwa poprzez odpowiednie zarządzanie własnością intelektualną. Tu celem jest szybkie i skutecznie skojarzenie określonej nazwy czy oznaczenia z konkretnym produktem lub usługą, a w konsekwencji z danym przedsiębiorcą. Wówczas warto rozważyć dokonanie zgłoszeń znaków towarowych już na samym początku działalności biznesowej. Podjęcie tego typu decyzji odpowiednio wcześnie, przy wsparciu rzecznika patentowego lub wyspecjalizowanego prawnika pozwala świadomie zadbać o kluczowe zasoby firmy i niejednokrotnie skutkuje dużymi oszczędnościami.
Nigdy nie jest jednak za późno, aby zacząć myśleć o ochronie własności intelektualnej w firmie. Jeśli dzieje się to w późniejszej fazie działalności biznesowej, punktem wyjścia powinien być profesjonalny audyt zasobów własności intelektualnej pozostających w dyspozycji przedsiębiorstwa. Musi on przede wszystkim obejmować ustalenie, jakiego rodzaju prawa firmie przysługują i czy nie są one obciążone ryzykiem prawnym, takim jak roszczenia osób trzecich. Często problemy tego rodzaju powoduje niewłaściwe sformułowanie umów z podwykonawcami – na przykład brak zawarcia skutecznej umowy dotyczącej praw autorskich do logotypu firmy z projektującym go grafikiem może mieć dalekosiężne konsekwencje dla naszej marki. Celem audytu jest więc wychwycenie czynników ryzyka i wskazanie sposobów ich usunięcia. Czasami taki audyt warto uzupełnić o wycenę praw własności intelektualnej znajdujących się w naszym portfolio.
Podsumowanie
Własność intelektualna odgrywa niezwykle istotną rolę, zarówno w procesach budowania mocniejszych i bardziej konkurencyjnych modeli biznesowych firm, jak również w rozwoju całej światowej gospodarki. Tym bardziej z uwagą i świadomością należy podchodzić do zapewnienia jej odpowiedniej, realnej ochrony, gdyż to właśnie ona niejednokrotnie stanowi o przewadze konkurencyjnej naszego przedsiębiorstwa. Nie można pozwolić sobie na brak czujności i życzeniowe przekonanie, że nikt tych praw nie naruszy.
