Powiązane artykuły
BIZNES & RODZINA – najbardziej charakterystyczną cechą firm rodzinnych jest to, że splatają się tu dwa światy. Logika obu systemów jest zupełnie odmienna: członkowie kochającej rodziny opierają się na miłości, szacunku, wzajemnej tolerancji, a miarą efektywności jest szczęście każdego z nich. W biznesie natomiast podejmowane działania podlegają kalkulacji, a kategorią weryfikującą zdolność systemu jest umiejętność generowania zysków i zwiększania wartości przedsiębiorstwa. Te dwa tak odmienne systemy zależności wzajemnie na siebie oddziałują. Może to być ogromną siłą Twojej firmy rodzinnej, ale też zagrożeniem dla niej.
Każdy typ organizacji niezależnie od wielkości, formy prawnej czy też środowiska, w którym funkcjonuje, może posiadać pierwiastek świadczący o tym, że jest firmą rodzinną: gdy własność należy do rodziny, gdy rodzina ma realny wpływ na zarządzanie, przy dodatkowym spełnieniu warunku zamiaru trwałego utrzymania przedsiębiorstwach w rękach rodziny. Firmy takie nazywać można biznesami rodzinnymi (1).
BIZNES & RODZINA – kilka faktów o firmach rodzinnych
Biznesy rodzinne: czy to „wyjątek” w biznesowym krajobrazie? Wręcz przeciwnie! Spójrzmy na kilka faktów:
- Dominujący udział w gospodarce – firmy rodzinne stanowią znaczącą część gospodarki. W wielu krajach, w tym w Polsce, stanowią one od 60% do 80% wszystkich przedsiębiorstw.
- Tworzenie miejsc pracy – firmy rodzinne są kluczowym pracodawcą. W Europie firmy rodzinne zatrudniają ponad połowę siły roboczej sektora prywatnego.
- Wartość dodana – firmy rodzinne generują znaczny procent PKB. W niektórych krajach europejskich firmy rodzinne odpowiadają za 50% do 70% PKB w sektorze prywatnym.
Jaki powinien być system własności? Kto musi zarządzać, by warunek „realnego wpływu” na rozwój firmy został spełniony? Definicji jest sporo (2). Niektórzy naukowcy stosują struktury ilościowe, określając minimalny udział własnościowy rodziny na poziomie 50% w strukturze przedsiębiorstwa. Zatem jeśli rodzina ma kontrolę nad przynajmniej połową udziałów, można mówić o firmie rodzinnej. Inni natomiast przychylają się do tego, że spełnione muszą być dwa kryteria: po pierwsze firma znajduje się we własności rodziny, a po drugie rodzina pełni istotną funkcję w rozwoju przedsiębiorstwa – czyli to do niej należy podejmowanie najważniejszych decyzji w firmie. Jeśli ten warunek jest spełniony, można w uzasadniony sposób mówić o firmie rodzinnej.
W naszej definicji, oprócz powyższych kryteriów, doprecyzowujemy:
Firma rodzinna to przedsiębiorstwo, w którym wartości rodziny właścicielskiej wpływają na kreowanie wartości biznesu.
Jak rodzinność wpływa na biznes? Cechy charakterystyczne firm rodzinnych
Firmy rodzinne mają kilka typowych dla siebie wyróżników wynikających z właścicielstwa zaangażowanego w biznes. Są to:
- Wartości i kultura organizacyjna – firmy rodzinne często kierują się wartościami i etosem pracy przekazywanymi z pokolenia na pokolenie. Relacje interpersonalne i długoterminowa perspektywa są elementami zarządzania.
- Stabilność i długowieczność – znane są z długowieczności i stabilności. Niektóre firmy rodzinne działają przez kilka pokoleń, co jest mniej powszechne w firmach nierodzinnych.
- Elastyczność i innowacyjność – pomimo swojej stabilności, firmy rodzinne potrafią być bardzo elastyczne i innowacyjne, szybko adaptując się do zmian rynkowych.
Najtrudniejszą, ale też najistotniejszą z różnic firm rodzinnych i nierodzinnych jest nakładanie się na siebie systemów: rodzinnego i biznesowego z uznawanymi przez ich członków wartościami. Przenikanie tych dwóch sfer – rodziny i biznesu – może dawać Twojej firmie szczególną siłę i wielką produktywność, ale też może być szczególnie trudnym wyzwaniem.
Wyzwania firm rodzinnych
To właśnie przez ten aspekt: rodzinności w biznesie, mówimy czasem nawet o egzystencjonalnych wyzwaniach, jakie stoją przed takimi firmami, tj.:
- Sukcesja – najtrudniejsze, ale i najpiękniejsze i najważniejsze (3) wyzwanie to proces przekazania wiedzy, władzy, własności kolejnemu pokoleniu. Wielu przedsiębiorców zmaga się z problemem znalezienia odpowiedniego następcy, który będzie kontynuował tradycje firmy, opiera swoje decyzje na wartościach ważnych dla siebie, ale i dla rodziny, poszukując dobrej wizji na tę zmianę.
- Profesjonalizacja zarządzania – często firmy rodzinne muszą przejść przez proces profesjonalizacji zarządzania, aby móc konkurować na rynku i wprowadzać nowoczesne praktyki zarządzania. A to też nie jest proste, gdy firmą zarządza założyciel, któremu częstokroć trudno jest podzielić się władzą. Zwłaszcza z innymi członkami rodzinnymi, nawet z dziećmi.
- Konflikty rodzinne – relacje rodzinne mogą skomplikować zarządzanie firmą. Konflikty wewnętrzne, różnice zdań na temat kierunku rozwoju firmy, czy też podział majątku mogą wpływać negatywnie na działalność przedsiębiorstwa.
Rodzina to integralny system cechujący się rozmaitymi zmiennymi: zespołem norm, wewnętrznych zasad, układem relacji i hierarchii. Jest także grupą odniesienia, z którą każdy jej członek świadomie i mocno się identyfikuje, przejmując poglądy, postawy, obyczaje, wzory zachowania i postępowania (4). Oczywiście, naturalnym dążeniem członków rodziny jest chęć podtrzymywania trwałych relacji, co w praktyce oznacza, że próbują każdego dnia działać tak, by na końcu ich życiowego scenariusza można było napisać: „żyli długo i szczęśliwie”.
Analogicznie jest też w przedsiębiorstwie. Stanowi ono określony organizm z wyodrębnioną kulturą organizacyjną, sposobem myślenia i działania wynikającym z częściowo wspólnych poglądów, wartości i norm. Nałożenie się obu tych systemów powoduje powstanie niezwykle złożonego obszaru, którym jest firma rodzinna. Zaufanie, przywiązanie i lojalność wynikające z systemu rodzinnego, mogą zapewnić firmie rodzinnej ogromną przewagę konkurencyjną.
Biznes & Rodzina – połączenie sił w okresie zwiększonych trudności, powinno mobilizować do działania – bo pracujesz dla firmy, ale też dla rodziny. Może budować szczególną przewagę nad konkurencyjną firmą nierodzinną – kierowaną zgodnie z zasadą wymiernej wartości dla akcjonariusza, ponieważ to właśnie rodzina reprezentuje wartości, które mogą nadawać sens działalności firmy, wybiegając poza krótkoterminowe finansowe oczekiwania. Zyski są często reinwestowane, a właściciele są skłonniejsi do dłuższego oczekiwania na zwrot z zaangażowanego kapitały, który jest… cierpliwy (tzw. „patient capital”).
Równocześnie ten sam splot systemów firmowego i rodzinnego może powodować, że stanie się on przyczyną destrukcyjnego współdziałania. Może prowadzić do sporów pomiędzy wspólnikami, niepokoju w rodzinie, konfliktów pokoleń itp.
Zderzenie rodziny z przedsiębiorstwem może wytworzyć pole wzajemnego oddziaływania na płaszczyźnie emocjonalnej – na której podejmowane jest wiele decyzji. Trzeba być świadomym, że dotykać to będzie głównie pracowników i osób zarządzających firmą, ale nienależących do rodziny. Muszą mieć świadomość tego, że:
- powinni rozumieć istotę potencjału synergicznego, jaki wynika z relacji między rodziną a przedsiębiorstwem,
- powinni mieć zdolność obserwacji obu tych systemów oraz ich wzajemnych relacji, jak też rozumienia ich oczekiwań względem siebie,
- posiadać umiejętność koordynowania zarówno rodziny, jak i przedsiębiorstwa pod kątem ich potrzeb, by osiągnąć produktywny efekt ich wzajemnego oddziaływania.
Jednak pogodzenie logiki firmowej i rodzinnej jest wyzwaniem. Do powstawania emocjonalnych konfliktów prowadzić może sprzeczne wyznaczanie celów wewnątrz rodziny, której członkowie z jednej strony dążą do zapewnienia trwałości swojemu przedsiębiorstwu, a z drugiej do finansowego zabezpieczenia własnej rodziny. Jeśli rodzina utożsamia się ze swoim przedsiębiorstwem, to z reguły udaje się uniknąć konfliktu interesów. Tu niezbędna jest odpowiednia postawa na poziomie emocjonalnym, biznesowym i moralnym.
Co dla firm rodzinnych robi Instytut Biznesu Rodzinnego
Dlatego w ramach działań edukacyjnych Instytutu Biznesu Rodzinnego zainicjowaliśmy kongres dla rodzin biznesowych, będący kontynuacją 10 lat doświadczeń spotkań organizowanych w ramach Międzynarodowego Kongresu Firm Rodzinnych. Zachęcamy do udziału w spotkaniu w ramach Kongresu 4 GENERATIONS. Tu punkt styku systemów: biznesu i rodziny jest główną osią agendy. Zapraszamy świetnych prelegentów, właścicieli rozumiejących istotę zarządzania oboma systemami. Raz w roku będziemy tworzyć możliwość, by rodziny biznesowe kształciły i rozwijały się wspólnie. Więcej o 4 GENERATIONS: https://4generations.eu/.
Cytując dane z artykułu, podaj źródło: Adrianna Lewandowska, 7 głównych potencjalnych zalet rodzinności, Portal: FamilyBusiness Magazine 2024, https://familybusiness.ibrpolska.pl.: Adrianna Lewandowska, Biznes & Rodzina – jak profesjonalizować punkt styku, który może być wielką siłą kreacji, ale też destrukcji firmy rodzinnej, Portal: FamilyBusiness Magazine 2024, https://familybusiness.ibrpolska.pl.
Bibliografia
- (1) Jan Jeżak, Przedsiębiorstwo rodzinne – Funkcjonowanie i rozwój, Difin, Warszawa 2004, s. 19.
- (2) Ciekawe zestawienie definicji przedsiębiorstwa rodzinnego w podziale na autorów zagranicznych i polskich, proponuje prof. Ewa Więcek-Janka, Wiodące wartości w zarządzaniu przedsiębiorstwami rodzinnymi, Politechnika Poznańska Nr 488, Poznań 2013, s. 27-35.
- (3) Roman Wieczorek, Firma Rodzinna – odpowiedzialność, która motywuje (prelekcja), Międzynarodowy Kongres Firm Rodzinnych 2021.
- (4) Wojciech Pomykało (red.), Encyklopedia pedagogiczna, Wyd. Innowacja, Warszawa 1993, s. 695.
