Powiązane artykuły
Jak podzielić własność, żeby było to sprawiedliwie? Czy dzielić po równo? A może według zaangażowania w działalność biznesu? Czy przekazać udziały za życia? Co zostawić w strefie seniora? Jak zabezpieczyć finansowo rodzinę, ale jednocześnie zapewnić płynność firmy na przyszłość? To pytania, przed którymi staje każdy założyciel rodzinnego biznesu.
Jednym z bardziej newralgicznych momentów w procesie sukcesji jest podział majątku. W tym obszarze zawsze pojawia się wiele pytań i różnych perspektyw. Na przestrzeni ostatnich miesięcy temat ten stał się niezwykle istotny, nie tylko ze względu na falę sukcesji jaka obecnie trwa, ale również za sprawą nowego narzędzia prawnego jakim jest fundacja rodzinna, które może zabezpieczać zarówno interesy firmy jak i rodziny w obszarze własności.
Fundacja rodzinna – nowy instrument prawny
Fundacja rodzinna jest narzędziem, zaraz obok ustawy o zarządzie sukcesyjnym, pozwalającym na utrzymanie skonsolidowanego majątku rodzinnego w kolejnych pokoleniach. Oczywiście samo utworzenie fundacji rodzinnej nie może być gwarantem istnienia firmy w następnych pokoleniach, do tego potrzebne jest zadbanie o profesjonalne przekazanie wiedzy oraz przeprowadzenie managerskiej sukcesji. Jednak to z pewnością dobry krok w stronę zwiększenia szans polskich firm rodzinnych na skuteczną zmianę pokoleniową – wskazuje dr Adrianna Lewandowska, Prezes Instytutu Biznesu Rodzinnego.
Badanie opinii rodzin biznesowych na temat fundacji rodzinnej, przeprowadzone przez Instytut Biznesu Rodzinnego, wykazało, że nowy instrument prawny cieszy się dużym zainteresowaniem wśród przedsiębiorców rodzinnych, jednak w praktyce wykazują oni dużą ostrożność, bo 74 % badanych deklaruje chęć założenia fundacji najwcześniej za rok. Natomiast 89% respondentów wskazuje niezmienność prawa jako kluczową determinantę założenia fundacji.
– Ze względu na to, że jest to nowe rozwiązanie, ostrożne podejście przedsiębiorców wydaje się zrozumiałe. Pewne obszary wymagają jeszcze doprecyzowania i przetestowania w praktyce. Tym, co budzi najwięcej wątpliwości, jest zmienność prawa – jako przedsiębiorcy boimy się, że obecne zasady funkcjonowania i opodatkowania fundacji rodzinnej mogą w przyszłości ulegać zmianom i podważać zasadność jej powoływania – wskazuje Marcin Ochnik, Prezes Zarządu Ochnik S.A.
– Dzięki powołaniu fundacji członkowie rodziny staną się jej beneficjentami, a nie właścicielami części udziałów, co pozwoli utrzymać jedność głosów w ramach danego pakietu udziałów. Uniknięcie konieczności trudnego podziału udziałów na pakiety mniejszościowe pomoże budować równość i harmonię w rodzinie – dodaje Ochnik[1].
Remedium na rodzinne konflikty?
Według raportu Instytutu Biznesu Rodzinnego, prawie połowa badanych tj. 46%, przez założenie fundacji, chce zadbać o międzypokoleniową harmonię rodziny.
W obszarze własności jak w soczewce skupiają się wątki, które wiążą się z rolami, jakie finalnie będą pełnić zarówno właściciel, którzy wychodzą z firmy jak i sukcesorzy. Dodatkowo warto zwrócić uwagę na to, że udziałowcy aktywni będą mieli zupełnie inną optykę niż udziałowcy pasywni, którzy nie biorą udziału w zarządzaniu firmą.
By zaplanować sukcesję, która nie wywoła rodzinnych konfliktów na tym etapie, należy najpierw zrozumieć znaczenie potencjalnych zmian właścicielskich zarówno dla rodziny jak i biznesu, a dopiero później zacząć je projektować z wykorzystaniem prawno-podatkowych rozwiązań.
Rozwiązań umożliwiających podział własności jest wiele, jednak zanim właściciele zaczną myśleć o dobrym i mądrym podziale majątku, i będą go omawiać z prawnikami, warto, aby każdy zadał sobie kilka kluczowych pytań. Na przykład o to, czy dzieci będą dziedziczyć po równo? Czy może według modelu kompetencyjnego, który zakłada możliwość dysproporcji w zależności od stopnia zaangażowania? A może całość powinna funkcjonować w ramach fundacji rodzinnej? Kolejne z pytań, na które powinien odpowiedzieć właściciel dotyczą firmy oraz jej majątku i wartości.
Troje sukcesorów w rodzinnym biznesie
Piotr Voelkel założyciel Grupy VOX oraz Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej podzielił rodzinny biznes pomiędzy troje swoich dzieci. Kryterium podziału stanowiły kompetencje każdego z trojga sukcesorów. – Każdy dostał to, czym jest w stanie zarządzać – wskazał polski przedsiębiorca. Dzieląc w ten sposób własność, syn Piotr Wit zarządza firmą VOX, która zajmuje się produkcją mebli. Młodsza z córek Ewa prowadzi centrum designu Concordia Design, natomiast starsza z córek jest artystką w School of Form należącym do rodziny. Tym sposobem nestor dokonał podziału rodzinnego biznesu między dzieci, natomiast sam zaczął rozwijać kolejne przedsięwzięcia.
Ile warty jest rodzinny biznes?
Myśląc o procesie sukcesji, warto również odpowiedzieć sobie na pytania, ile warty jest rodzinny biznes. Jest to ważne nie tylko wtedy, gdy właściciel „nie ma sukcesora” z grona rodziny i nie widzi szans w poszukiwaniu managera z zewnątrz do jej prowadzenia, a co za tym stoi, myśli o sprzedaży firmy.
Znajomość wartości przedsiębiorstwa jest przydatna na każdym etapie rozwoju firmy. Często jednak ze względu na dużą liczbę materialnych i niematerialnych zasobów, które należą do firmy, oszacowanie jej wartości może sprawiać sporo trudności. Warto jednak poświęcić na to trochę czasu i pochylić się dokładnie nad tym aspektem. Na podstawie tych danych finansowych właściciel może oszacować przybliżoną wartość przedsiębiorstwa i podjąć decyzję, czy lepszym rozwiązaniem byłoby przekazanie firmy dzieciom, czy też może powołanie rady nadzorczej dla rodziny, a zarządzanie operacyjne powierzyć w ręce specjalistów.
Dobrze dokonana analiza i wycena pozwalają dokładnie prognozować przyszłość firmy na rynku, a także określić zarówno wartość jej majątku jak i dochodów.
Przyglądając się procesowi wyceny można zauważyć, że jego najtrudniejszą częścią jest zebranie oraz selekcja niezbędnych danych finansowych. Jest to spowodowane tym, że na wartość firmy wpływa złożona ilość elementów. Dlatego też doboru odpowiedniej metody wyceny można dokonać w oparciu o wiedzę na temat rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej oraz własne przemyślenia dotyczące przyszłości branży.
Wiedza tylko dla wtajemniczonych
Bardzo często wielu właścicieli firm rodzinnych najważniejsze i niezbędne informacje o firmie, jej strategiach i funkcjonowaniu ma w swoich głowach. Jednocześnie nie zdają sobie sprawy z tego, iż od tej wiedzy zależy dalsze funkcjonowanie firmy. Warto więc pamiętać, również w kontekście przekazania majątku następcom, by wyposażyć ich nie tylko we własność, ale także niezbędną wiedzą, dzięki której będą mogli kontynuować rozwój biznesu.
Z kolei dla właścicieli uporządkowanie dokumentów i informacji może być przeglądem kluczowych zasobów, jakimi dysponuje firma. Natomiast dla rodziny czy też przyszłego następcy, kompleksowy pakiet informacji będzie ogromną pomocą jakiej założyciel może udzielić zarówno przedsiębiorstwu jak i przyszłemu zarządzającemu.
Niejednokrotnie finanse są tematem tabu w rodzinnych rozmowach, ponieważ nie jest łatwo powiedzieć wprost o swoich oczekiwaniach finansowych, określić możliwości związane z finansowaniem oraz spłatą pozostałych członków rodziny, a także właściwie przygotować firmę od strony finansowej do zmiany pokoleniowej.
Efektywna sukcesja w firmie rodzinnej od strony finansowej jest pewnego rodzaju, sposobem zbalansowania trzech kluczowych obszarów zachowania kapitału do finansowania strategii firmy, utrzymania kontroli rodziny nad firmą oraz zachowania płynności finansowej udziałowców. Przy pierwszej zmianie pokoleniowej istnieje też ryzyko zachwiania płynności, gdyż wraz z przekazaniem własności musi nastąpić spłata członków rodziny – wskazuje w Diamencie Sukcesyjnym[2] dr Adrianna Lewandowska, która od lat wspiera rodziny biznesowe w profesjonalnych i skutecznych zmianach pokoleniowych.
Sukces firmy rodzinnej polega na wypośrodkowaniu i zrównoważeniu potrzeb trzech przenikających się wzajemnie grup: rodziny, firmy i udziałowców. A każda z nich dąży do osiągnięci własnych celów, które najczęściej są różne. Efektywna sukcesja w firmie rodzinnej jest zatem sposobem zbalansowania tych potrzeb.
Wymiar czasu w planowaniu sukcesji
Wartość firmy jest inna w momencie jej założenia i różni się też na poszczególnych etapach procesu sukcesji. Identycznie jest z wartością całości majątku nestora, na który składa się nie tylko firma, w której będzie przebiegała sukcesja, ale również inne spółki i firmy, nieruchomości i papiery wartościowe, lokaty bankowe, itd.
Struktura rodziny również z biegiem czasu się zmienia. Warto więc już na samym początku ustalić wraz z członkami rodziny, które z dzieci przejmie firmę, które z nich będzie w niej zatrudnione, kto otrzyma udziały, kto może pracować w przedsiębiorstwie i na jakich zasadach, a kto będzie się rozwijał poza biznesem, ale np. przy wsparciu finansowym.
Niezwykle istotną kwestią w procesie sukcesji jest analiza finansów nestora, którą należy rozpocząć od ustalenia wartości całego majątku. Następnym krokiem jest ustalenie potrzeb nestora i współmałżonka oraz możliwości ich finansowania. Kolejnym etapem powinna być analiza finansów sukcesorów i potrzeb sukcesora oraz jego rodziny, a także możliwości ich sfinansowania.
Podział własności jest jednym z pięciu obszarów procesu sukcesji, a przed wybraniem formy finansowania sukcesji zarówno nestorzy, jak i sukcesorzy powinni zadać sobie szereg pytań dotyczących kosztów związanych z wysokością podatków, wartością firmy oraz finansowaniem.
Agata Szymczak, Instytut Biznesu Rodzinnego
[1] A. Lewandowska, J. Lipiec, Fundacja rodzinna – prognozy i komentarze, s. 18., Instytut Biznesu Rodzinnego.
[2] A. Lewandowska, Diament Sukcesyjny. Sukcesja w praktyce., Instytut Biznesu Rodzinnego, Poznań 2020.
