Powiązane artykuły
Firmy rodzinne stały się w ostatnich latach tematem szczególnego zainteresowania – zarówno naukowców, jak i praktyków gospodarczych. Czym więc tak naprawdę jest firma rodzinna? Czy wystarczy, że właścicielem jest ojciec, a w księgowości pomaga żona? A może firma staje się rodzinna dopiero wtedy, gdy syn przejmie jej stery? Albo dopiero po śmierci nestora?
Model 5 Poziomów Rodzinności Przedsiębiorstw, czyli firma rodzinna – definicja
Bardzo długo nie istniała jedna odpowiedź i definicja – aż do momentu, gdy zespół polskich badaczek zaproponował wielopoziomowy model definicyjny firmy rodzinnej, znany jako Model 5 Poziomów Rodzinności Przedsiębiorstw.
Model ten powstał w wyniku ogólnopolskiego projektu badawczego zrealizowanego w latach 2015–2016 w ramach programu COSME – największego jak dotąd badania statystycznego firm rodzinnych w Polsce. Za merytoryczną stronę projektu odpowiadał Instytut Biznesu Rodzinnego, który stworzył metodologię i koncepcję badania oraz ankietę. Natomiast Partnerem wykonawczym było Centrum Badań i Edukacji Statystycznej GUS, odpowiedzialne za przeprowadzenie badania terenowego.
Model został opracowany przez ekspertki: dr hab. Ewę Więcek-Jankę i dr Adriannę Lewandowską. To właśnie one zaproponowały spojrzenie na firmy rodzinne nie jak na jedną kategorię, lecz jak na zjawisko zróżnicowane – dynamiczne, ewoluujące i wielowarstwowe.
Według definicji Więcek-Janki i Lewandowskiej firma rodzinna może funkcjonować na różnych poziomach zaangażowania rodziny, ale nie każdy poziom oznacza to samo. Warto więc poznać każdy z poziomów, aby móc je rozróżnić i określić, na którym z nich znajduje się Twoja firma.
Poziom 5 – rodzina posiada firmę (najszersza definicja)
To jest punkt wyjścia. Firma jest własnością jednej lub kilku osób z rodziny. Może funkcjonować w formie jednoosobowej działalności gospodarczej lub spółki, w której udziały należą do małżeństwa, rodzeństwa lub rodzica i dziecka. Na tym etapie nie analizujemy jeszcze czy rodzina zarządza, czy planuje sukcesję – najważniejsza w tym przypadku jest tylko własność.
Według badania COSME, aż 92% firm w Polsce spełnia to kryterium. To znaczy, że niemal każda polska firma z sektora MŚP ma rodzinne podstawy, jednak to jeszcze nie oznacza, że jest firmą rodzinną w sensie głębszym.
Poziom 4 – firma uważa się za rodzinną
Na tym poziomie pojawia się świadomość rodzinności. Niezależnie od struktury właścicielskiej, przedsiębiorcy mówią wprost: „to firma rodzinna”. Wtedy patrzą na przedsiębiorstwo jak na wspólne dzieło, powiązane z rodziną, jej reputacją, historią i wartościami. To właśnie na tym poziomie pojawiają się pierwsze elementy tożsamości i dumy z budowania czegoś „na pokolenia”.
W badaniu COSME 36% firm zadeklarowało, że świadomie uważa się za rodzinne. To istotny moment, ponieważ to od tej chwili zwykle zaczynają się rozmowy o sukcesji, wartościach czy planowaniu długofalowym.
Poziom 3 – rodzina współdecyduje o kierunku firmy
W tym punkcie firma rodzinna nabiera realnych kształtów organizacyjnych. Rodzina nie tylko posiada udziały i utożsamia się z firmą, ale także ma realny wpływ na decyzje strategiczne i planowanie długofalowe. Ważne też jest by, przynajmniej jedna osoba z rodziny była aktywnie zaangażowana w zarządzanie – np. jako dyrektor, członek zarządu lub główny decydent.
Wtedy to już jest firma zarządzana przez rodzinę, a nie tylko do niej należąca. Jeśli właściciel umiera – rodzina może kontynuować działalność, ponieważ zna kontekst, ludzi, procesy.
Tylko 27% firm w Polsce osiągnęło ten poziom.
Poziom 2 – rodzina zarządza razem i planuje sukcesję
Ten poziom jest najistotniejszy dla dojrzałych firm rodzinnych. Nie tylko jeden członek rodziny, ale przynajmniej dwie osoby z rodziny pracują razem operacyjnie w firmie, współzarządzają nią, są codziennie obecne w procesach. Co więcej – pojawia się intencja sukcesji. Właściciele nie tylko myślą o przekazaniu firmy, ale rozmawiają o tym, planują i przygotowują następców.
To etap najtrudniejszy emocjonalnie, gdyż wymaga ustąpienia miejsca, zmiany roli, wprowadzenia zasad rodzinnego ładu. Jednak to właśnie tutaj pojawia się największy potencjał – międzypokoleniowe doświadczenie, wspólna wizja i głęboka odpowiedzialność.
Ten poziom osiągnęło tylko 19% firm.
Poziom 1 – firma po sukcesji (najwęższa definicja)
Na samym szczycie jest firma, która przeszła przez pełną sukcesję. Właściciel odszedł (lub zrezygnował), a kolejne pokolenie przejęło stery i prowadzi firmę dalej. To dowód, że firma rodzinna nie była tylko hasłem, lecz rzeczywistym projektem międzypokoleniowym.
Sukcesja jest tu nie tylko planem, ale faktem. Firma przeżyła zmianę pokolenia i wciąż trwa – co oznacza, że była zbudowana na solidnych fundamentach relacji, przygotowania i wspólnoty wartości.
Według danych COSME zaledwie 5% firm w Polsce osiąga ten poziom. To pokazuje, jak wiele jest jeszcze do zrobienia.
Dlaczego ważne są firmy rodzinne poziomu 1?
Model 5 Poziomów Rodzinności Przedsiębiorstw pokazuje, że firma rodzinna to nie status, lecz proces. Można być firmą rodzinną na poziomie symbolicznym albo strategicznym. Możliwe jest zatrzymanie się na własności albo pójście dalej w kierunku wspólnego zarządzania i budowania trwałego dziedzictwa.
Dzięki badaniom COSME wiemy dziś, że choć aż 9 na 10 polskich firm można uznać za rodzinne w sensie własności, to tylko jedna na dwadzieścia przeszła sukcesję. I to powinno być dla nas wszystkich sygnałem. Firma rodzinna to nie tylko to, co budujesz, ale przede wszystkim to, co zostawiasz. I komu potrafisz to przekazać.
Model 5 Poziomów Rodzinności to nie tylko klasyfikacja. To również zaproszenie do rozwoju. Pokazuje ono, że firma rodzinna to nie jednorazowy wybór, ale droga, która jest wymagająca i jednocześnie pełna sensu. A każdy kolejny poziom to więcej świadomości, więcej odpowiedzialności, więcej potencjału.
Przechodzenie przez kolejne poziomy wzmacnia nie tylko Twoją firmę, ale także gospodarkę całego kraju. Firmy rodzinne to kręgosłup polskiej przedsiębiorczości – stabilne, zakorzenione, lokalne i odpowiedzialne społecznie. Im więcej z nich przechodzi świadomą sukcesję, tym więcej mamy trwałych miejsc pracy, sprawdzonych marek i międzypokoleniowych wizji. To inwestycja nie tylko w rodzinny biznes, ale w silną Polskę.
Dlatego warto nie zatrzymywać się na poziomie własności. Warto iść dalej – ku prawdziwej współpracy, wspólnemu przywództwu i przekazywaniu dziedzictwa. W tej drodze nie jesteś sam.
Instytut Biznesu Rodzinnego od lat towarzyszy firmom na różnych etapach ich rozwoju – od pierwszych rozmów o sukcesji, mentoringu dla sukcesorów przez budowanie ładu rodzinnego czy audyty wartości. Pomagamy nie tylko przetrwać, ale trwać – mądrze, stabilnie, razem.
Źródło: Lewandowska, A., Więcek-Janka, E., Hadryś-Nowak, A., Wojewoda, M. (2016). Firma rodzinna to marka. Raport z badania firm rodzinnych w Polsce w ramach programu COSME. Poznań: Instytut Biznesu Rodzinnego. ISBN 978-83-937759-2-7. Dostęp online: https://www.ibrpolska.pl/wp-content/uploads/2019/11/FirmaRodzinnaToMarka_PL_ENG.pdf
Cytując dane z artykułu, podaj źródło: Redakcja Instytutu Biznesu Rodzinnego, Czy moja organizacja to firma rodzinna? Model 5 Poziomów Rodzinności Przedsiębiorstw, Portal: Family Business Magazine 2025, https://familybusiness.ibrpolska.pl.
