Powiązane artykuły
Wprowadzenie instytucji fundacji rodzinnej do polskiego porządku prawnego, formalnie przypieczętowane ustawą z dnia 26 stycznia 2023 roku, jest odpowiedzią na wieloletnie wyzwania stojące przed polskimi przedsiębiorcami. Sukcesja w firmach rodzinnych, ochrona majątku przed rozdrobnieniem i zapewnienie wielopokoleniowej ciągłości biznesu to cele, które dotychczas były niezwykle trudne do osiągnięcia. Polska fundacja rodzinna to nowa, odrębna osoba prawna, zaprojektowana jako „skarbiec” dla rodzinnego majątku, pozwalający oddzielić sferę biznesu od sfery prywatnej. Aby jednak ten mechanizm zadziałał skutecznie, musi zostać starannie skonstruowany. Przyjrzyjmy się, jakie są najważniejsze elementy składowe fundacji rodzinnej i co decyduje o jej sile.
Fundator – architekt wizji i pierwszy filar fundacji
Wszystko zaczyna się od fundatora. To on jest założycielem i inicjatorem całego przedsięwzięcia. Fundator to osoba fizyczna, która decyduje się na ustanowieniu fundacji rodzinnej, kierując się wizją długoterminowego zabezpieczenia rodziny oraz firmy. Proces ten formalizuje się poprzez złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej, które musi mieć formę aktu notarialnego zawartego albo w akcie założycielskim za życia fundatora, albo w testamencie. To właśnie fundator określa fundamentalne założenia fundacji, jej misję i to, komu ma służyć.
Najważniejszym obowiązkiem fundatora jest wyposażenie fundacji w mienie. Na starcie fundator wnosi tak zwany fundusz założycielski, którego minimalna wartość została określona ustawowo. Ten fundusz założycielski jest jedynie początkiem, ponieważ fundator, a także inne osoby, mogą później przekazać fundacji dodatkowy majątek. To właśnie intencja fundatora jest kompasem dla wszystkich przyszłych działań fundacji, a jego decyzje na etapie tworzenia mają bezpośredni wpływ na funkcjonowania fundacji rodzinnej przez dekady.
Przeczytaj także: Czym jest fundacja rodzinna?
Majątek i mienie – serce fundacji rodzinnej
Podstawowym celem, dla którego realizowane są założenia fundacji, jest zgromadzenie i ochrona mienia. Majątek wniesiony do fundacji staje się jej wyłączną własnością. To istotny moment, ponieważ mienie to przestaje być własnością prywatną fundatora i nie wchodzi do masy spadkowej po jego śmierci. Dzięki temu majątek fundacji jest chroniony przed podziałami wynikającymi z prawa spadkowego, w tym przed roszczeniami o zachowek, co ustawa o fundacji rodzinnej stara się precyzyjnie regulować.
Majątku fundacji nie można dowolnie uszczuplać. Ma on służyć realizacji celów statutowych, przede wszystkim poprzez wypłatę świadczeń na rzecz beneficjentów. Zarządzanie tym majątkiem odbywa się na zasadach określonych w statucie. Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą, ale ustawa nakłada tu istotne ograniczenia. Działalność ta powinna mieć głównie pasywny charakter, polegający na czerpaniu korzyści z posiadanego mienia (np. dywidend ze spółek, zysków z najmu). Jeśli fundacja rodzinna prowadzi działalność gospodarczą wykraczającą poza dozwolone ramy, jej dochody z tego tytułu zostaną inaczej opodatkowane.
Statut – baza Twojej fundacji rodzinnej
Jeśli fundator jest architektem, to statut fundacji rodzinnej jest szczegółowym projektem budowlanym. To absolutnie najważniejszy dokument regulujący wewnętrzne życie fundacji. Statut jest podstawowym dokumentem, który musi sporządzić fundator, i to on decyduje o skuteczności całego rozwiązania. Od jego precyzji zależy, czy cele fundatora zostaną zrealizowane. Najważniejsze elementy statutu to fundament, na którym opiera się cała konstrukcja.
W najbardziej profesjonalnych fundacjach rodzinnych statut bazuje na konstytucji firmy rodzinnej – dokumencie, który powstaje w wyniku rozmów i dyskusji i określa zasady relacji między rodziną a biznesem, służąc jako drogowskaz dla obecnych i przyszłych pokoleń.
Statut musi określać szczegółowy cel fundacji rodzinnej. Definiuje on także czas trwania fundacji rodzinnej – czy jest powołana na czas określony, czy nieokreślony, z myślą o wielu pokoleniach. To w statucie znajdziemy precyzyjne informacje o wysokości funduszu założycielskiego oraz szczegółowe zasady zarządzania mieniem fundacji rodzinnej. Co niezwykle istotne, statut precyzuje organy fundacji, ich kompetencje, a także zasady reprezentacji fundacji rodzinnej. Musi on również zawierać procedury dotyczące zmiany statutu fundacji, co jest ważne dla adaptacji fundacji do zmieniających się warunków rodzinnych i biznesowych. Na ten dokument należy zwrócić szczególną uwagę, gdyż to on będzie wyrocznią w przypadku jakichkolwiek sporów.
Organy fundacji rodzinnej – kto zarządza i nadzoruje?
Każda osoba prawna potrzebuje organów do działania. Ustawa przewiduje obligatoryjne organy fundacji rodzinnej, którymi są zarząd, zgromadzenie beneficjentów oraz, w niektórych przypadkach, rada nadzorcza. To, jakie organy fundacji zostaną powołane i jakie będą ich kompetencje, w dużej mierze zależy od decyzji fundatora zapisanej w statucie.
Zarząd jest organem wykonawczym. To zarząd fundacji rodzinnej odpowiada za bieżące prowadzenie fundacji rodzinnej, zarządzanie jej majątkiem, realizację celów statutowych oraz wypłatę świadczeń. Członkowie zarządu wykonują czynności zarządu fundacji rodzinnej, dbając o płynność i bezpieczeństwo finansowe, w tym zarządzając środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej. Statut określa zasady reprezentacji fundacji rodzinnej przez zarząd – czy członkowie działają samodzielnie, czy łącznie.
Zgromadzenie beneficjentów to z kolei organ zrzeszający osoby uprawnione do świadczeń. Fundator może w statucie podzielić beneficjentów na aktywnych i pasywnych, przyznając tylko tym pierwszym prawo głosu na zgromadzeniu. Zgromadzenie beneficjentów pełni funkcje kontrolne i decyzyjne w najważniejszych dla fundacji sprawach, wskazanych w statucie. Zarówno uprawnienia i obowiązki członków organów, jak i ich wzajemne relacje muszą być jasno określone, aby uniknąć paraliżu decyzyjnego.
Beneficjent i świadczenia – cel istnienia fundacji
Cała konstrukcja fundacji rodzinnej istnieje w jednym celu: aby realizować świadczenia na rzecz beneficjentów. Beneficjent to osoba fizyczna lub organizacja pożytku publicznego wskazana przez fundatora jako uprawniona do otrzymywania korzyści z majątku fundacji. Beneficjentami fundacji rodzinnej są zazwyczaj członkowie najbliższej rodziny fundatora, ale krąg ten może być znacznie szerszy.
Statut musi precyzyjnie definiować, kto jest beneficjentem oraz jakie świadczenia z fundacji rodzinnej mu przysługują. Świadczenia te mogą mieć charakter pieniężny (np. regularne wypłaty) lub niepieniężny (np. finansowanie edukacji, opieki medycznej, udostępnienie nieruchomości). Określenie beneficjenta uprawnionego do otrzymywania świadczeń to jedno z podstawowych uprawnień fundatora. To właśnie te świadczenia na rzecz beneficjentów fundacji rodzinnej stanowią realizację misji fundacji.
Fundacja rodzinna – aspekty prawne i podatkowe
Konstrukcja fundacji rodzinnej jest mocno osadzona w specyficznych ramach prawnych i podatkowych. Po pierwsze, powstania fundacji nie ma bez wpisu do odpowiedniego rejestru. Fundacja musi zostać zgłoszona do rejestru fundacji rodzinnych, co nadaje jej osobowość prawną. Zarząd ma również obowiązek sporządzać coroczne sprawozdania finansowe, dokumentując wszystkie działania fundacji.
Kwestią fundamentalną jest opodatkowanie fundacji rodzinnej. Sam transfer mienia wnoszonego do fundacji rodzinnej jest dla fundatora neutralny podatkowo. Sama fundacja, o ile prowadzi działalność w dozwolonym ustawą zakresie, korzysta z podmiotowego zwolnienia z podatku CIT. Podatek pojawia się dopiero na etapie wypłaty świadczenia z fundacji. Tutaj ustawa wprowadziła rewolucyjne rozwiązanie: fundator oraz beneficjenci z jego najbliższej rodziny (tzw. grupa zerowa) są całkowicie zwolnieni z podatku PIT od otrzymywanych świadczeń. Pozostali beneficjenci zapłacą 15% ryczałtowy podatek.
Działalność gospodarcza i rozwiązanie fundacji
Jak wspomniano, fundacja może prowadzić działalność gospodarczą, ale jej zakres jest ograniczony. Celem fundacji nie jest aktywne konkurowanie na rynku, lecz pasywne zarządzanie posiadanym majątkiem i czerpanie z niego dochodów, które następnie trafią na rzecz beneficjentów fundacji. Wszelkie płatności związane z działalnością fundacji muszą być skrupulatnie ewidencjonowane.
Każda fundacja musi mieć również określoną ścieżkę awaryjną. Statut musi przewidywać, co stanie się w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. Musi on jasno definiować przeznaczenie mienia fundacji rodzinnej po jej rozwiązaniu. Istotne jest tu określenie beneficjenta uprawnionego do mienia w związku z rozwiązaniem fundacji. Dzięki temu nawet w momencie zakończenia jej bytu prawnego zgromadzony majątek fundacji rodzinnej zostanie rozdysponowany zgodnie z pierwotną wolą fundatora, a nie według przypadkowych reguł.
Fundacja rodzinna szyta na miarę
Jak widać, polska fundacja rodzinna to złożony mechanizm, oferujący potężne narzędzia do planowania sukcesji. Jej skuteczność nie bierze się jednak automatycznie z samej ustawy. Zależy ona od precyzyjnego zdefiniowania każdego z jej elementów składowych. Stworzeniem fundacji rodzinnej powinien zająć się zespół specjalistów, bowiem dobra kancelaria prawna i doradcy podatkowi są niezbędni, aby statut, struktura organów i zasady wypłaty świadczeń faktycznie odpowiadały indywidualnym potrzebom rodziny i chroniły jej dorobek na pokolenia.
