Powiązane artykuły
Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi rozpocznie wkrótce drugie półrocze swojego obowiązywania. Choć powoli zaczyna przybywać spraw, na podstawie których Prezes UOKiK będzie mógł zacząć tworzyć bazę orzeczniczą dotyczącą praktyk nią objętych, to jednak przedsiębiorcy nadal nie mają pełnej jasności co do interpretacji nowych przepisów. Niemniej jednak nie powinni oni czekać na interwencję Prezesa, aby przekonać się o ewentualnej niezgodności swoich działań z Ustawą, ale samodzielnie próbować dostosować np. wzorce umowne do nowych regulacji tak, aby pozytywnie rozwijać relacje handlowe z kontrahentami oraz uniknąć potencjalnych kar.
Ustawa z dnia 15 grudnia 2016 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi (Dz. U. 2017 r. poz. 67) była długo oczekiwana przez takich uczestników rynku spożywczego jak np. dostawcy sieci hipermarketów, a krytykowana przez inne podmioty mogące posiadać znaczną siłę na rynku.
Zastosowanie Ustawy
Po pierwsze, Ustawa ma zastosowanie tylko do dostaw produktów rolnych i spożywczych. Jej celem jest przeciwdziałanie kształtowaniu i utrzymywaniu się nieaprobowanych w konkurencyjnej gospodarce nieuczciwych praktyk na rynkach produktów rolnych i spożywczych, tj. nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w relacji dostawca – nabywca, jak i nabywca – dostawca. Wskazane w Ustawie praktyki nie powinny być kontynuowane, a Prezes UOKiK może nałożyć na przedsiębiorców, którzy je stosują nawet w sposób nieumyślny, karę pieniężną w wysokości do 3% obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary.
Do wejścia w życie Ustawy przedsiębiorcy – w przypadku gdy zostali poszkodowani czynem nieuczciwej konkurencji polegającym np. na stosowaniu opłat półkowych – mogli skorzystać z drogi sądowej, pozywając naruszyciela. Obecnie mogą również złożyć zawiadomienie do Prezesa UOKiK, który może z urzędu wszcząć w sprawie postępowanie wyjaśniające, a następnie postępowanie w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową. Prezes UOKiK, działając w interesie publicznym, doprowadza do eliminacji takiej praktyki z rynku, tj. w przeciwieństwie do postępowania sądowego postępowanie przed Prezesem UOKiK nie dotyczy tylko jednej umowy zawartej z indywidualnym dostawcą lub nabywcą, ale wskutek wydania decyzji Prezesa UOKiK zakazującej stosowania nieuczciwej praktyki dany przedsiębiorca nie może jej stosować w ogóle.
Ustawa nie ma jednak zastosowania do wszelkich umów nabycia produktów rolnych i spożywczych. Stosuje się ją w przypadku, gdy przekroczone zostaną odpowiednie progi finansowe:
- łączna wartość obrotów między dostawcą a nabywcą w roku wszczęcia postępowania w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową lub w którymkolwiek z 2 lat poprzedzających rok wszczęcia postępowania przekracza 50 000 zł oraz
- obrót nabywcy albo dostawcy, który stosował praktykę nieuczciwie wykorzystującą przewagę kontraktową, a w przypadku, gdy należy on do grupy kapitałowej, obrót tej grupy w roku poprzedzającym rok wszczęcia postępowania przekracza 100 000 000 zł.
Z zakresu zastosowania Ustawy wyłączone zostały dostawy bezpośrednie tj. sprzedaż małych ilości produktów przez producentów bezpośrednio konsumentom lub lokalnym detalistom zaopatrującym konsumentów, a także umowy zawierane przez spółdzielnie z ich członkami będącymi dostawcami. Nie podlegają Ustawie również umowy, w których dostawcy będący członkami grupy producentów rolnych albo wstępnie uznanej lub uznanej grupy producentów owoców lub warzyw sprzedają, odpowiednio produkty rolne albo owoce lub warzywa, członkom tych organizacji.
Jakie praktyki są zakazane?
Jak wskazuje Ustawa w art. 6, niedozwolone jest nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej nabywcy względem dostawcy oraz dostawcy względem nabywcy.
Następnie w art. 7 Ustawa wyjaśnia, że przewagą kontraktową jest sytuacja nabywcy względem dostawcy, w której dla dostawcy nie istnieją wystarczające i faktyczne możliwości zbycia produktów rolnych lub spożywczych do innych nabywców oraz występuje znaczna dysproporcja w potencjale ekonomicznym na korzyść nabywcy.
W lustrzany sposób zdefiniowana została przewaga kontraktowa dostawcy względem nabywcy.
Z kolei wykorzystywanie tak zdefiniowanej przewagi kontraktowej jest nieuczciwe, jeżeli jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i zagraża istotnemu interesowi drugiej strony albo narusza taki interes (art. 7 ust. 2).
Ustawa wymienia następujące przykłady praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową (art. 7 ust. 3):
- nieuzasadnione rozwiązanie umowy lub zagrożenie rozwiązaniem umowy
- przyznanie wyłącznie jednej stronie uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia
- uzależnianie zawarcia lub kontynuowania umowy od przyjęcia lub spełnienia przez jedną ze stron innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy
- nieuzasadnione wydłużaniu terminów płatności za dostarczone produkty rolne lub spożywcze
Ustawodawca bardziej szczegółową listę przykładowych praktyk zawarł w uzasadnieniu Ustawy. Wskazał, że nieuczciwe mogą być praktyki polegające na przykład na:
- narzucaniu nowych warunków realizacji dostaw pod groźbą rozwiązania umowy ze strony nabywcy
- uzależnianiu zawarcia lub kontynuowaniu umowy od przyjęcia lub spełnienia przez jedną ze stron innego świadczenia, np. w postaci opłat za przyjęcie towaru do sprzedaży, opłat za umieszczenie towaru na półkach, narzucenie przez nabywcę na dostawcę obowiązkowego korzystania z usług, które nie są mu potrzebne lub opłaty za niezamówione usługi reklamowe
- wydłużanie terminów płatności poprzez bezzasadne kwestionowanie prawidłowo wystawionej faktury z powodu błędów, które faktycznie nie występują
Sposób oceny spraw przez Prezesa UOKiK
Powyższych przykładów nie należy jednak uznawać za działania, które zawsze i niezależnie od okoliczności sprawy będą naruszać Ustawę. W każdym przypadku muszą bowiem być spełnione trzy opisane powyżej przesłanki pozwalające uznać praktykę za nieuczciwie wykorzystującą przewagę kontraktową. Po pierwsze, przedsiębiorca stosujący praktykę musi posiadać przewagę kontraktową w rozumieniu Ustawy wobec swojego kontrahenta. Po drugie, praktyka musi naruszać dobre obyczaje, a po trzecie – musi zagrażać istotnemu interesowi kontrahenta lub go naruszać.
Przesłanki te stanowią niedookreślone klauzule generalne prawa, które mogą okazać się trudne do interpretacji i wykazania w różnych okolicznościach. Może to powodować wątpliwości w stosowaniu Ustawy. Dopiero z pierwszych decyzji Prezesa UOKiK będzie można poznać jego stanowisko odnośnie do interpretacji tych klauzul generalnych. Dotyczy to również poszczególnych praktyk wymienionych w Ustawie lub wyinterpretowanych przez Prezesa UOKiK z klauzul generalnych. Decyzje te będą z pewnością podlegały weryfikacji w postępowaniach sądowych. Dopiero po takiej weryfikacji będzie można mówić o ustalonej linii orzeczniczej w stosunku do tych praktyk.
Dotychczasowe działania Prezesa UOKiK
Zgodnie informacjami podanymi przez Prezesa UOKiK, prowadzi on aktualnie dwanaście spraw dotyczących potencjalnego naruszenia Ustawy. Sprawy te dotyczą np. znacznego wzrostu cen masła, nagłego spadku cen skupu jabłek, relacji handlowych 15 znaczących przetwórców mleka z dostawcami, praktyk producentów cukru. W tych sprawach Prezes Urzędu prowadzi na razie postępowania wyjaśniające, a więc nie przeciwko konkretnym przedsiębiorcom, ale w sprawie. Niektóre z tych postępowań mogą zostać zakończone jeszcze tym roku. W części spraw Prezes UOKiK nie wszczął postępowania wyjaśniającego, ale zastosował tzw. miękkie wezwania do zaniechania praktyk mogących naruszać Ustawę.
Co ciekawe, jak poinformował Prezes UOKiK, dotychczas nie wpłynęła do niego żadna skarga na sieć handlową. Prezes wszczął jednak z urzędu postępowanie wyjaśniające (związku ze wzrostem cen masła), w którym sprawdza działania sieci handlowych, takich jak: Lidl Polska, Jeronimo Martins, Tesco Polska, Auchan Polska oraz Carrefour Polska.
Autorzy:
Marta Gadomska-Gołąb, radca prawny, partner kierujący praktyką Consumer Product Compliance & Life Sciences w kancelarii prawnej Wierzbowski Eversheds Sutherland
Zofia Piekarczyk, radca prawny, specjalista prawa ochrony konkurencji i konsumentów w kancelarii prawnej Wierzbowski Eversheds Sutherland
